Coğrafyaya biraz ilgi duyan herkes coğrafyanın çeşitli alt dallara ayrıldığını bilmektedir. Dünya bilimi olan coğrafya gezegenimizi farklı özellikleriyle ele almaktadır. Klimatoloji ise coğrafyanın alt dallarından biridir. Dünyayı kendi çalışma prensiplerine göre inceleler ve bize bazı önemli veriler sunar. Bu yazıda klimatoloji nedir ve klimatolog ne yapar gibi konulara değineceğiz.
Yeryüzünde görülen iklim tiplerini ve hava olaylarını inceleyen bilim dalına klimatoloji denir. Klimatoloji alanında çalışma yapan bilim insanlarına ise klimatolog denmektedir.
Klimatoloji nedir kısaca tanımından anlaşılabilir. İklim hakkında bilgi sahibi olmak birçok açıdan işimize yaramaktadır. Çünkü yeryüzünde insanların dağılışından tutun da doğal felaketlere karşı önlem alınmasına kadar birçok konuda iklim bilgisi önemlidir.
İklim ile hava durumu farklı konulardır. Hava durumu kısa süreli verileri ele alırken iklimde çok daha uzun süreli veriler kullanılır. Hava durumuyla ilgilenen alan ise meteoroloji dediğimiz alandır.
Klimatolojinin Çalışma Alanları
Coğrafyayı genel olarak fiziki coğrafya ve beşeri coğrafya olarak ikiye ayırırız. Klimatoloji bilimi fiziki coğrafyanın temel alt dallarından biridir. Bir bölgede uzun sürede görülen iklim olaylarını inceleyerek bize uzun süreli veriler sunar.
Örneğin bir bölge için kurak, başka bir bölge için sıcak diyebilmek için o bölgedeki hava durumuna bakmak yanıltıcı olacaktır. Çünkü kurak bir yerde de bir yıl daha fazla yağış yağabilir. Klimatologların inceleme yapması sonucu uzun yılların verileri bir araya getirilerek bir bölgenin iklim özellikleri ortaya konabilir.
İlgili yazı: Hidrografya nedir?
Klimatologların işi aynı zamanda iklim olayları arasında neden sonuç ilişkisi kurmaktır. Örneğin son 50 yılın verisine göre bir bölgede az yağış düşmüşse o yerin kurak olduğunu anlarız. Ancak klimatolojide önemli olan faktörlerden biri de bu kuraklığın nedenlerini rasyonel bir şekilde ortaya koymaktır.
Bu açıdan bakıldığında bir klimatolog aşağıda yer alan faktörlerin tamamını inceler:
- Sıcaklık
- Nem
- Yağış rejimi
- Hava hareketleri
- Basınç alanları
- Atmosfer özellikleri
- Dünyamızın ısı transferi
- Güneşlenme süresi
- Enlem etkisi
- Okyanus akıntıları
- İklime etki eden yer şekilleri
- Arazi kullanımı
Bütün bu faktörler bir araya gelerek bir bölgenin iklimini oluşturur. Bu faktörlerin değişmesiyle bir bölgede iklim de zamanla değişebilir. Ancak bu değişimleri gözlemlemek için uzun süreli verileri ele almak gereklidir.
İklim ve Beşeri Faktörler İlişkisi
Tarihte olduğu gibi bugün de iklim beşeri faktörleri etkileyen en önemli unsurlardandır. Özellikle geçmişte tarım faaliyetlerinin temel ekonomik faaliyet olduğu dönemlerde iklimin etkisi daha fazla olmuştur.
Bir bölgenin sıcaklığı ve yağışı akarsu rejimine de etki etmektedir. Bu da temiz suya ulaşımı etkilemektedir. İnsanların su kaynaklarına yakın yerlere göç etmesi tarih boyunca büyük göç hareketlerinin görülmesine neden olmuştur. Ayrıca iklimin tarım ve hayvancılık üzerine etkisi nedeniyle şartların elverişli olduğu alanlarla ilgili rekabet ve mücadele meydana gelmiştir.
Bugün iklimin insan hayatı üzerinde etkisi daha farklı bir boyut kazanmıştır. Örneğin günümüzde ciddi bir turizm sektörü bulunmaktadır. Turizmi etkileyen ana faktörlerden biri de iklim koşullarıdır.
Bir bölgede iklimin değişmesinin çeşitli nedenleri olabilir. Bu nedenleri tespit etmek ve geleceğe yönelik tahminler yapmak da klimatologlar için önemlidir. Elde edilen tüm veriler insanlar için kullanılmaktadır.
Aslında klimatoloji insanın yaşadığı gezegeni daha çok tanıma ihtiyacından doğmuştur diyebiliriz.
Klimatolojinin Alt Dalları
Geniş çalışma alanı olan bütün bilim dalları kendi içerisinde alt dallara ayrılmaktadır. Bu klimatoloji için de böyledir. Bütün bu alt dallar birbiriyle bağlantılı olarak iklim olaylarını farklı açılardan ele almaktadır.
Klimatolojiyle bağlantılı birçok alt alan bulunmaktadır. Bunların en önemlilerini şöyle sıralayabiliriz:
- Paleoklimatoloji: Dünyadaki kalıntıları inceleyerek geçmişe yönelik iklim tahminlerinin yapılmasını sağlayan alandır.
- Paleotempestoloji: Yine geçmiş dönemde meydana gelmiş büyük rüzgarların etkilerini inceler.
- Meteoroloji: Daha kısa süreli iklim olaylarını tespit eder. Bunları çeşitli ölçümlerle veri haline getirip insanların kullanımına sunar.
- Biyoklimatoloji: İklim ve canlı yaşamı arasındaki ilişkiyi ortaya koyar. İklimsel değişimlerden dolayı soyu tükenen canlı türleri bu alanın inceleme sahası içerisindedir.
Bütün bunların yanında yağmur bilimi, rüzgar bilimi, nem bilimi daha özelleşmiş bilim dallarının tamamı klimatolojinin alanı içerisine girmektedir. Ayrıca hidrografya, biyocoğrafya veya jeomorfoloji gibi diğer alanlar da klimatolojiyle etkileşim halindedir.